In de themareeks ‘Uit de kunst’ onderzoeken we de waarde van participatie in een artistieke, creatieve wereld voor het HRD-vak. Dit artikel is het resultaat van een reflectieve mailwisseling tussen organisatiefilosoof Mieke Moor en lector Change Management Jacco van Uden. De aanleiding vormde een project waarin Jacco van rol wisselde met kunstenares Mercedes Azpilicueta.
Rede in verkorte vorm uitgesproken door Cees Reezigt bij de aanvaarding van het ambt van Lector Organisatieontwerp en -verandering aan de Hanzehogeschool Groningen.
In dit verslag wordt gerapporteerd over conversaties met opleidingsmanagers over het studiesucces van opleidingen aan de hand van managementinformatie. Binnen Zuyd Hogeschool is het Programma Succesvol Studeren actief dat opleidingen ondersteunt bij het creëren van meer studiesucces. Het Programma Succesvol Studeren is momenteel in een fase belandt waarin op een steeds grotere schaal opleidingen, met hulp van leden van het kernteam van dit programma, aan de slag gaan met interventies. Deze interventies houden verband met de Sleutels voor Studeerbaarheid (Van der Klink, 2017) en richten zich bijvoorbeeld op programmering, toetsing, didactiek of onderwijsklimaat. Op de langere termijn zullen deze interventies naar verwachting resulteren in zichtbare veranderingen in het studiesucces van de participerende opleidingen. Op de kortere termijn resulteert dit mogelijk in veranderingen die wellicht wat minder direct zichtbaar zijn en een meer diepgaande analyse van beschikbare managementinformatie vergt dan doorgaans gebruikelijk is. Om zicht te krijgen op mogelijk eerste signalen van verandering is in dit kortlopende onderzoeksproject geëxploreerd wat een mogelijke werkwijze is om deze veranderingen zichtbaar en bespreekbaar te maken. Het doel van het project is om te komen tot een werkwijze die behulpzaam is en die op bredere schaal kan worden toegepast binnen Zuyd Hogeschool.
Deze PD zoomt in op de volgende aspecten; 1) Bevorderen en verduurzamen van het lerend vermogen van een (eco)systeem in transitie (lerend systeem) 2) Bevorderen van de adaptiviteit van individuen binnen een (eco)systeem in transitie (lerende individuen). Deze PD gaat over de ontwikkeling van een complexe praktijk waarin domein overstijgend wordt samengewerkt, geleerd en geïnnoveerd om te komen tot een nieuw centrum voor geïntegreerde zorg. Het vraagstuk is urgent omdat het tempo waarin deze transitie vorm krijgt traag verloopt waardoor ‘het systeem’ vast dreigt te lopen. Professionals met verschillende achtergronden uit verschillende domeinen/organisaties zijn hierbij betrokken, vanuit verschillende strategische lagen (multi-stakeholdersamenwerking), waarbij de inhoud en organisatie van het werk in verandering is. Oude routines voldoen niet meer. Professionals uit acht verschillende zorgdisciplines moeten o.a. nieuwe samengestelde werkwijzen/werkroutines ontwikkelen en een nieuw soort vorm van zorg gaan aanbieden. Het doel is te komen tot een ecosysteem waarin leren en professionaliseren in relatie tot de transitieopgave geborgd is. Hiervoor is een systemische aanpak nodig waarin de ‘leeropgaven’ centraal staan. In beide casussen spelen veranderopgaves, waarbij kennis over transitieprocessen, adaptiviteit, en lerende organisaties en netwerken alsook kennis van interventies, methodieken en werkvormen uit de onderwijskunde, organisatiepsychologie, veranderkunde, innovatiewetenschap, opleidingskunde e.a. zoals systemisch co-design, reflexieve monitoring, en design thinking nodig zijn om te kunnen veranderen in deze praktijken. Bovengenoemde kennis wordt samengebracht en doorontwikkeld in de context van zorg.
De 21e eeuw is de eeuw van transformaties. Vooral in het maatschappelijk domein zijn momenteel veel vernieuwingsopgaven gaande, zoals in de jeugd- en gezondheidszorg, de stedelijke samenleving en het onderwijs. Transformaties kunnen worden gezien als vormen van vernieuwing en verandering waarbij de intentie is de oude situatie in zijn essentie te veranderen. Er is behoefte aan een nieuwe situatie waarin mensen vanuit vernieuwende zienswijzen, visies en waarden opereren en waarde creëren. Zulke transformaties zijn uitdagend, onder meer omdat de nieuwe situatie zich nog moet vormen. Mensen kunnen het ‘nieuwe en onbekende’ van nature niet zomaar verbeelden, laat staan omarmen. Een interessante ontwikkeling in dat licht is de opkomst van design thinking met als doel vraagstukken vanuit alternatieve zienswijzen te ‘ontknopen’ en te komen tot vernieuwende oplossingen. Zo’n oplossing is vaak een ontwerp (‘design’) die een concrete invulling van de nieuwe situatie kan zijn. Hoewel design thinking in toenemende mate wordt toegepast, vraagt transformeren om meer dan dat. Transformeren is mensenwerk en komt in essentie ook neer op vaardigheden als mensen inspireren, verbinden en mobiliseren. Om de nodige vernieuwingsopgaven in het maatschappelijk domein succesvol te realiseren, is het essentieel beter te begrijpen hoe zowel design thinking als de nodige verandervaardigheden elkaar kunnen versterken om het succes van een transformatie te vergroten. Het doel van deze postdoc is om hier meer inzicht in te krijgen. Vergelijkende case studies staan centraal om inzicht te krijgen in hoe transformaties succesvol kunnen worden vormgegeven en op welke manier design thinking en verandervaardigheden daarin bepalend zijn. Daarvoor worden twee succesvolle en een minder succesvolle case geselecteerd. Deze laatste contrasterende case helpt niet alleen om het empirisch bewijs voor succesbepalende factoren te vergroten, maar ook om aan de hand van ‘ontwerpgericht onderzoek’ bij te dragen aan het beter vormgeven van de transformatie van de minder succesvolle case.
